Stony Brook Üniversitesi aşireti’nden Noah Smith, insanların risk karşısında nasıl davranacağı sorusuna ekonomi ve psikoloji bilimleri yerine nörolojinin cevap verebileceğini savunuyor
İnsan beyninin hâlen net bir şekilde nasıl tepki vereceğinin tahmin edilemediği risk unsuru, finan
Risk tahmini etmek sadece beyindeki nöronlarda mı saklı?
sal piyasalarının da merkezini oluşturuyor. Kişilerin tüketim alışkanlıkları, tasarrufları ve yatırımları riskle şekillenerek küresel ekonomiye de yön veriyor. Riskin anlaşılması muhtemel terslikleri engelleyerek, durgunluğun önüne geçebiliyor, hatta kişilere daha sağlıklı bir emelilik dönemi yaşatabiliyor.
ABD’li John von Neumann ise Alman ekonomist Oskar Morgenstern’le birlikte 1944’te geliştirdiği “Beklenen Fayda Yaklaşımı” risk karşısındaki davranışsal değişiklikleri ilk kez inceleyen teorilerden biri.
Fayda yaklaşımı, bireyin herhangi bir mal veya hizmeti satın almak istediği anda, o mal veya hizmetin tüketiminden elde edeceği faydayı gözeterek karar verdiği varsayımına dayanıyor. Ancak bu teorik olarak, modern ekonomi de para durumu karşılayamayabiliyor.
“Beklenti Teorisi” ile Nobel’i kucaklayan ABD’li psikolog Daniel Kahneman, insanın salt rasyonel kararlar alan bir varlık olduğu tezine karşı çıkarak insanların, riskten kaçınma eğilimlerinin kazanma isteklerine galip geldiğini ve zaman rasyonel davranışlar sergileyemediklerini savundu. Kahneman’a göre 152, karar verirken diğer birçok parametresi arasında bir referans noktası alırlar. Ancak bu teoriyi genele uygulamak zor olabilir. Çünkü referans noktası da değişkenlik gösterebiliyor.
Karar verme ve risk davranışlarıyla ilgili theories, insanların gelecek beklentileriyle alakalı olduğu için laboratuar ortamında test edebilmek kolay değil. 152 birçok bilim ekonomist ve psikoloğun önerdiği gibi bazı matematiksel doğruları takip etmiyor. Bunun yerine, önyargılar, kısa yollar ve keşife yöneltici davranışlar tercih edilebiliyor.
ÇARE NÖROLOJİ Mİ?
Peki ekonomi ve psikoloji bilimlerinin henüz cevabını bulamadığı bir dil sorunu nöroloji bilimi yanıtlayabilir mi?
Standfor Üniversitesi Nöroloji Uzmanı Kelly Zalocusky, fareler üzerinde yaptıkları deneyde bir farenin riskli bir tercih karşısında güvenli tercihe yöneldiği zaman beyninde bir grup nöronun aktif olduğunu keşfetti. Eğer ki insan beyninde de benzer bir yapı varsa, bu nöronları takip ederek kişinin ne zaman riskten kaçındığı bulunabilir. Böyle bir durumda da karar verme süreciyle ilgili birçok belirsiz soru cevaplanabilir.
Örneğin, para kaybeden bir yatırımcının beynini ele alalım. Eğer ki para kaybettikten sonra hisse alan bir yatırımcının beynin riskten kaçınan bölümü aktif oluyorsa bu, “satın almamayı” risk olarak gördüğü anlamına geliyor. Ayrıca, bu davranış, piyasanın yeniden yükseleceği beklentisi içinde olduğunu da sunması bunu gösteriyor. Ancak beynin riskten kaçınan bölümündeki nöronlarda bir hareketlilik olmazsa bu durumda muhtemel bir kayıp sonrası riskten kaçınma azalacaktır. Bu teoriye göre yatırımcılar kaybettikçe daha fazla risk sever oluyor. Kayıplarını en çabuk şekilde toparlamak için adeta kumar oynuyor.
Bazı Nöro-ekonomistlerin bu davranış üzerine çalışmalar devam ediyor. ABD’li davranışsal ekonomistler Colin Camerer, Peter Bossaerts finansal piyasalar üzerinde deneyler yaparak varlık balonları olduğu durumda kişilerin davranışlarını inceliyor.
Camerer ve Bossaerts’in ekibinin vardığı sonuçlara göre varlık araba normal seviyeden sapma gösterdiğinde beyinde beliren bir aktivasyon, önem verdikleri diğer tüm tepkilerden daha güçlü oluyor. Bu, yatırımcının bilmediği bir piyasada sosyal işaretlere daha çok güvendiği anlamına geliyor.
Bankalar, varlık yöneticileri ve hükümetler, menfaatleri doğrultusunda insan beyninin riskle nasıl başettiği konusundaki araştırmalara daha fazla destek vermesi gerekiyor.
Risk tahmini etmek sadece beyindeki nöronlarda mı saklı?
