Mutfak tezgahının üzerinde anahtarlarınızı mı unuttunuz? Geri dönüp anahtarları almak için mutfak kapısına geldiğinizde birden ne için geldiğinizi unutursunuz.
Sahi ne için gelmiştiniz? 30 saniye önce aklınızda olan şeyi bu kadar kısa sürede nasıl unutabilirsiniz?Merak etmeyin, bu durum sadece sizin başınıza gelmiyor. Buna “kapı etkisi” deniyor ve aslında beyninizin düzgün çalıştığını gösteriyor.
Bilim insanları önceleri hafızanın bir dosya dolabı gibi işlediği görüşünü savunuyorlardı. Yani siz bir deneyim yaşadığınızda, bunun beyninizdeki kendi dosyasının içine kaldırıldığını düşünüyorlardı. Geri dönüp dosyayı açtığınızda, her şeyin değişmeden, yerli yerinde olacağı sanılıyordu. Bu insanın aklında düzenli ve sevimli bir algı oluştursa da maalesef doğru değil.
İnsan beyni sanılandan çok daha karmaşık ve sofistike bir yapıya sahip. Beyni onlarca görev ve uygulamanın aynı anda çalıştığı süper yüksek güçlü bir bilgisayar gibi düşünebilirsiniz.
30 saniye önce aklınızda olan şeyi bu kadar kısa sürede nasıl unutabilirsiniz?2011 yılında yapılan bir çalışmada, beyindeki bu kapı etkisinin, beyinde birçok programın aynı anda devam etmesinin bir sonucu olduğu ortaya çıktı. Araştırma kapsamında 55 üniversite öğrencisinden bir bilgisayar oyunu oynamaları istendi. Bir çeşit sanal inşaat oyunu olan bu oyunda, bir odadakilerin nesnelerin bir başka odaya taşınması isteniyordu. Katılımcılar her seferinde eşyaları bir odadan diğerine geçirdiğinde, bir başka eşyanın görüntüsü ekranda beliriyordu. Eğer bu görüntüsü verilen eşya daha önce taşıdıkları veya o sırada taşıyor oldukları eşya ise, katılımcılar “Evet” tuşuna tıklıyordu. Bazen bu görüntüler, katılımcılar odaya yürüdükten sonra, bazen de katılımcılar odanın içindeyken ortaya çıkıyordu. Araştırmacılar daha sonra bu oyunu gerçeğe uyarlayarak deneyi tekrarladı ancak bu sefer katılımcıların taşıdıkları eşyalar kutuların içine saklandı ve iki kez kontrol etmeleri engellendi.
Deneyin sonunda sanal ve gerçek hayattaki tecrübelerden elde edilen sonuçlar neredeyse aynıydı: Basit bir eylem olan kapıdan çıkma eylemi, insanlara ne yapıyor olduklarını unutturuyor. Üstelik buna sebep olan şey, mesafe değil. Aynı odanın içindeyken, insanların hafızaları çoğunlukla durağan bir halde oluyor. Ancak bir eşikten geçmek, sanki hafızalarını çalkalamış gibi bir etki yaratıyor. Basit bir eylem olan kapıdan çıkma eylemi, insanlara ne yapıyor olduklarını unutturuyor.
Araştırmacılar, katılımcıların beyinlerinin kapı eşiklerini bir çeşit kesim noktası gibi algıladıklarını tespit etti. Katılımcıların yaptıkları taşıma eylemi ve hafızaları, sanki bir duvara çarpıyor. Diğer odaya geldiklerinde ise bu sefer hafızada yeni bir sayfa açılıyor. Katılımcıların zihinlerindeki bilgisayar mekansal farkındalık, hareket ve hafıza görevlerini birleştiriyor. Ancak her bir görev dikkat gerektirdiği için, kişi tek bir seferde hepsine birden dikkatini yoğunlaştıramıyor. Peki kapı etkisinden kurtulmanın bir yolu var mı? Muhtemelen vardır ancak bilim henüz bunu bulabilmiş değil.
