Bildiyiniz kimi, maddə atom adlanan kiçik hissəciklərdən ibarətdir. Atomlar proton, neytron və elektron adlanan daha kiçik hissəciklərdən ibarətdir. Proton və neytronlar, nüvə olaraq da bilinən, ətrafında elektronların yerləşdiyi nüvədə meydana gəlir.
Neytron və protonları nüvədə birləşdirən əlaqələr çox miqdarda enerji daşıyır. Bu bağlar qırıldıqda çox miqdarda enerji ayrılır. Bu bağlar da nüvə parçalanması adlanan bir müddətlə pozula bilər və ayrılan enerji elektrik enerjisi istehsalında istifadə edilə bilər.
Nüvə bölünməsi çox böyük kütlə sayına sahib bir atom nüvəsinin iki kiçik nüvəyə bölünməsidir. Bu reaksiyalarda uran kimi radioaktiv elementlərdən istifadə olunur. Nüvə bölünməsi zamanı atom nüvəsinə zərbə vuran neytron nüvəni ikiyə ayırır və enerji istilik və şüalanma şəklində ayrılır. Bu proses zamanı sərbəst buraxılan neytronlar digər uran atomlarını vurur, bu atomların nüvələri də parçalanır və proses bu şəkildə təkrarlanır. Buna zəncirvari reaksiya deyilir.
Daha çox təyyarə üzərində radiasiya
Bu reaksiya nüvə reaktorlarında istilənilən temperaturu nəzarətli bir şəkildə əldə etmək üçün istifadə olunur. İstiliklə buxarlanan su turbinləri çevirir və beləliklə elektrik enerjisi istehsal olunur.
Nüvə enerjisi radioaktiv elementlər vasitəsi ilə əldə olunduğundan ətrafa şüa saldığını və bunun təhlükəli bulunduğunu iddia edənlər var. Ancaq bu iddia yanıltıcıdır, əslində ətrafımız onsuz da radioaktiv elementlərlə doludur və təsiri reaktorların yaymış olduğu radiasiyadan daha çoxdur.
Nüvə reaktorunun buraxdığı illik radiasiya bir banan yeyəndə əldə etdiyiniz radiasiyaya bərabərdir. Bananın tərkibində radioaktiv kalium izotopu K40 var. Nüvə elektrik stansiyasının yaymış olduğu radiasiya, məşhur inancın əksinə olaraq, eyni dərəcədə enerji istehsal edən kömür yanan istilik stansiyalarından 100 dəfə azdır. Təbiətdə olan kömür təbii olaraq torium və uran ehtiva edir. Bu radioaktiv elementlərin konsentrasiyası kömür yandıqca artır və uçan küllər tərəfindən yayılır. Ölkələr içinde bir uçuş zamanı məruz qalacağınız radiasiya, zavodun bir ildə yaymış olduğu radiasiyanın 200 qatına bərabərdir. Deməli, atom elektrik stansiyalarının yaymış olduğu radiasiyadan qorxmaq üçün heç bir səbəb yoxdur.
Bəziləri deyirlər ki, nüvə reaktorları atom bombaları kimi partlaya bilər, buna görə də bu reaktorlardan qaçınmaq lazımdır. Bu iddia tamamilə absurddur. Atom bombaları xüsusi maddələr ehtiva edir və böyük bir partlama təsiri yaratmaq üçün xüsusi bir şəkildə istehsal edilməlidir. Bu materiallar nüvə reaktorlarında yoxdur.
Bəzi ətrafçılar nüvə enerjisinin ətraf mühitə zərərli bulunduğunu söyləyirlər. Bu da səhvdir. Termik elektrik stansiyalarından fərqli olaraq nüvə reaktorları istixana effekti CO2 kimi qazlar buraxmır. Buna görə nüvə enerjisi qlobal istiləşməyə səbəb olmur. Bundan əlavə, nüvə enerjisi digər enerji növlərindən daha azca yer tələb edir, yəni ətraf mühitə və təbii həyata digər enerji növlərindən daha azca təsir göstərir.
NƏ CHERNOBILE VƏ FUKUŞİMA?
Yaxşı, Çernobıl və ya Fukusima qəzaları bizə nüvə elektrik stansiyalarının təhlükəli bulunduğunu göstərmədi? Yox. Bu günə qədər 33 fərqli ölkədə fəaliyyət göstərən nüvə reaktorlarının ümumi işləmə müddəti 17 min ilə çatır. Bu 17000 illik ümumi işdə yalnız üç nüvə reaktoru qəzası olmuşdu, bu da orta hesabla 6000 ildə bir qəzaya bərabərdir.
Bu üç qəza bunlardır: Three Mile Island (ABŞ 1979), Çernobıl (Ukrayna 1986), Fukusima (Yaponiya 2011). Bu üç qəzadan yalnız Çernobıl 56 ölümə səbəb oldu, digər iki qəza olmadı. Çernobıldan çıxan radioaktiv elementlərin nə dərəcədə xərçəng hadisələrinə səbəb olduğu mübahisəlidir. Ən şişirdilmiş hesabla 9 min nəfər tapa bilərsiniz. Bu şişirdilmiş hesaba xilasetmə əməliyyatlarından ölənləri də əlavə etsək də, hidroelektrik stansiyalarında ölənlərin sayı nüvədən 16 dəfə çox ola bilər. Barajın uçması ciddi daşqınlara səbəb ola bilər. Məsələn, 1975-ci ildə Çində Banqiao Barajı qəzası 171.000 insanoğlunun ölümü ilə nəticələndi. İstilik elektrik stansiyalarından ölənlərin sayı nüvədən tam 1100 dəfə çoxdur. Üstəlik, səbəb olduğu ətraf mühitin çirklənməsinin nəticələri hələ tam açılmamışdır.
Nüvə enerjisi, ən təmiz enerji mənbəyi kimi görünən külək turbinləri və günəş panellərindən daha azca ölümə səbəb olur. Külək panelləri qurarkən və ya turbinlərə xidmət edərkən ölənləri nəzərə alsaq, günəş enerjisi nüvə, külək enerjisi nüvə ilə müqayisədə beş qat daha çox ölümə səbəb oldu. Deməli, nüvə enerjisi açıq şəkildə ən təhlükəsiz enerji mənbəyidir. Üstəlik Akkuyu’da inşa ediləcək nüvə stansiya, ən açınma etmiş təhlükəsizlik tədbirlərini özündə birləşdirir. Yeni inşa edilmiş elektrik stansiyalarında daha yüksək təhlükəsizlik tədbirləri görülür və qəza riski zaman içinde azalır.
Reaktorlarda istifadə edildikdən sonrasında yanacaqdan qalan tullantıların təhlükəsindən danışanlar da var. Əslində, qalan tullantıların yüzdə 96-sı təkrar emal edilə və təkrar istifadə edilə bilər və bu tullantıların təhlükəsiz saxlanmasının yolları var. Ancaq bu, bizim üçün sorun deyil, çünki Akkuyu tullantıları Rusiya tərəfindən alınacaq.
Nəticədə nüvə elektrik stansiyalarından qorxmaq üçün heç bir səbəb yoxdur. Ortaya qoyulan kirli ssenarilər elmi cəhətdən çox uzaqdır.
