Antibiyotik direnci, bakterilerin belli antibiyotiklere yanıt vermemesi durumu, dünya çapında büyüyen bir tehdit arz ediyor.
Bu sebeple, 2050’ye kadar yılda 10 milyon kişinin ölümü öngörülüyor. Sorunun önüne geçmek için yeni ilaç geliştirmek ise pek de kolay değil. Pek çok büyük ilaç firması yeni antibiyotik geliştirmeyi durdurmuşken, geliştirilmekte olan ilaçlar da onay aşamasında çeşitli engellerle karşılaşıyor.
Durum böyle olunca, bazı üreticiler farklı çözümlere yöneldi, bu çözümlerden uzunca bir hikayesi olan biri “faj tedavisi”. Tedavi, adına bakteriyofaj (kısaca faj) denen, bakterileri öldüren virüsler aracılığıyla yapılıyor. 1900’lerin başında keşfedilen bakteriyofajlar, bakteriyel enfeksiyonu olan hastaların tedavisi için potansiyel teşkil ediyor.
Antibiyotikle tedavi edilen enfeksiyonlara karşı farklı bir yaklaşım olarak Doğu Avrupa ve dağılan Sovyetler Birliği’nde yaygın şekilde kullanılmışlar. Bakterilerle savaşmaya programlı oldukları için, fajlar insan sağlığı için geniş kapsamda fazla bir tehlike taşımıyor.
New York Times köşe yazarı Carl Zimmer, Business Insider’a, 2015’te; “Burada, normal antibiyotiklerde olmayan büyük bir potansiyel var” diyor. “Bence, esasen, virüslerin bakterileri öldürmesini sağlayacak tıbbi tedavileri nasıl onaylayacağımız üzerine çalışmalıyız” diye ekliyor.
Onay yolları üzerine bir konuşma, birkaç firmanın konuya girmesiyle başladı bile. Henüz erken aşamalardaki deneyler, antibiyotik direnci ile baş etme şeklimizi bir gün değiştirebilir.
Yeni seçeneklere ihtiyaç duyuluyor
AmpliPhi Biosciences şirketinin CEO’su Dr. Paul Grint, faj tedavisini doktorların bir gün ciddi enfeksiyonlara karşı antibiyotiklerin yanında kullanacağı bir araca dönüştürmeye çalışıyor.
Şirket, faj temelli çalışmalarını; sinüs enfeksiyonlarında Staphylococcus aureus ve kistik fibrozisi olan hastalarda akciğer enfeksiyonlarıyla ilişkili Pseudomonas aeruginosa tedavisi üzerine sürdürüyor.
Bu çalışmaların hızlanmasının farklı sebepleri var; birincisi, antibiyotiklere büyük bir ihtiyaç duyuluyor. Eylül ayında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) dünyada antibiyotiklerin “bitmekte” olduğuna dair uyarıda bulundu. WHO Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus bir basın açıklamasında; tüberküloz da dahil olmak üzere, antibiyotiğe dirençli enfeksiyonlar için araştırma ve geliştirme konusunda çok acil daha fazla yatırıma ihtiyaç var, diyor; aksi takdirde, insanların yaygın enfeksiyonlardan korktuğu ve basit cerrahi operasyonların bile riskli olduğu zamana geri döneceğiz.
Faj tedavisinin FDA onay sürecinden geçişini hızlandırmak adına çeşitli geliştirmeler yapıldı. Grint’in Business Insider’a yaptığı açıklamada, “Bu geliştirmelere bakterilerin sıralanması da dahil” diyor, tedavi için kesin olarak doğru fajı belirlemeye yardımcı olacak. Ayrıca, AmpliPhi firmasının tedaviyi üretmek için, FDA tarafından belirlenen düzenleyici standartlara uygun bir yöntemi var.
Faj tedavisinin ABD’de kullanımı
Faj tedavisi yüzyıldan fazla süredir elimizde olsa da, Grint diyor ki; “Hâlâ doktorları ve araştırmacıları konuya dahil etmek için, özellikle ABD’de çok sayıda eğitime ihtiyaç olacak.” Temmuzda, FDA ve Ulusal Sağlık Enstitüleri, AmpliPhi ve diğerlerinin katılımıyla bakteriyofajlar konulu bir workshop düzenledi.
San Diego’da University of California’daki bir grubun da dahil olduğu başka araştırmacılar da faj tedavisi üzerine çalışmalarda bulunmakta. 2016’da UCSD araştırmacıları, AmpliPhi’nin tedavi yöntemini üniversitede ilaca dirençli enfeksiyonu olan bir profesöre uyguladılar.
Böyle de olsa, ABD faj tedavisini dünyayla yavaşça ve dikkatle paylaşıyor. Şu an için AmpliPhi, FDA’nın “insani amaçla” izin verdiği hastalarda tedaviyi uygulayabiliyor; bu da, diğer antibiyotiklerin yetmediği ve vaka bazında durumları kapsıyor.
Avustralya’daki Faz 1 çalışmalarından elde edilen bilgilerin, ABD’de Faz 2 deneylerini hızlandırması umut ediliyor. Şirketin hedefi deneyleri 2018’in ikinci yarısında başlatmak, yani bakteriyel enfeksiyonları virüslerle tedavi etmeye başlamamıza hâlâ biraz zaman var.
Kaynak: Bilim.org
Yazar: Elif Süzmeçelik
Kaynaklar:
•http://www.sciencealert.com/century-old-viruses-save-millions-human-lives-antibiotic-resistance-health-medicine
•https://www.businessinsider.com.au/ampliphi-phage-therapy-treatment-bacterial-infections-2017-10
