Türkmenistan 5.8 milyonluk nüfusu ile diğer Türk devletleri arasında en az nüfusa sahip olan ülke. Kuzey Kore ile beraber benzer yönetim şekline sahip dünyanın en baskıcı iki ülkesi. İki ülkenin başkentine dışarıdan bakıldığında yüksek binalarıyla, süslü plazalarıyla ve anıtlarıyla oldukça temiz ve büyüleyici gözüküyor.
Fakat bunların hepsi sahte. Caddeler tamamen ölü şehirler ise sanki birer hayalet şehir. Sokaklarda çok az bir sayıda halk ve turistler dışında genellikle inşaat görevlileri ve askerler var. Yönetim şekli evet Cumhuriyet. Fakat ülkede söz sahibi olan tek kişi Cumhurbaşkanı. Monarşi ile Cumhuriyet arasındaki ince çizgi olan seçimlerin varlığı Türkmenistan’ı bir Cumhuriyet olarak tanımlamaya yardımcı olsa da.
.. … 2018 Dünya Dünya Demokrasi Endeksi’ne göre yönetim şekli otoriter olarak tanımlanarak özgürlükler sıralamasında sondan 6. oldu. Ülkenin sıradışı asıl özelliklerine geçmeden önce bu videonun sponsoru RAID: Shadow Legends’a teşekkür ederim. Şimdi videoya kaldığımız yerden devam edelim.
Aslında ülkenin bu hale gelmesi birdenbire olmadı. Bölge 70 yıl boyunca Sovyet Rusya’nın hakimiyetindeydi. Ve halk büyük bir baskı altındaydı. Ta ki 1985 yılında Türkmenistan Komünist Partisi’nin başına Saparmurat Niyazov getirilene kadar. Sovyetler’in Türkmenistan’a çok az gelir bıraktığını.
.. …ve bu durumun Türkmenistan’ı fakirleştirdiğini söylerek… …Türkmen halkına sahip çıktı. Ayrıca Türkmenlerin Rusya’nın etkisiyle ana dillerini kullanmada uğradıkları ezikliği görerek… …1989 yılında Türkmenceyi Rusça ile beraber Cumhuriyet’in resmi dili olarak kabul ettirdi.
Bütün bunlar Niyazov’u halk arasında popülerleştirdikçe 1990 yılında Türkmenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı seçildi. 1991 yılında Sovyetler Birliği dağılınca da bu, Türkmen halkı için yeni bir hayatın doğuşu oldu. Niyazov kendisini 1993 yılında Türkmenbaşı olarak kabul ettirerek bu ismi soyadı olarak kullanmaya başladı.
Ve kendini ebediyen Türkmenistan’ın başkanı olarak ilan ettirdi. Su doğalgaz ve elektriğin ücretsiz olarak dağıtılmasını sağladı. Bu kısma kadar Niyazov’un bu ülke için bir kurtarıcı olduğunu düşünebilirsiniz. Fakat süreç öyle devam etmedi. İlk olarak tarih ağırlıklı öğüt verici bir kitap olan Ruhnâme’yi yazdı.
Televizyonlarda halka hitap ederken “Ruhnâme’yi üç kez okuyanın gönül zenginliği artar, feraseti ve zekası keskinleşir, ilahi varlığı tanır, dosdoğru cennete gider.” dedi. Bu kitap okullarda ders kitabı olarak okutuldu. Üniversiteye girmek ve ehliyet sınavını geçmek için ezbere bilinmesi şart koşuldu.
Ülkedeki doktorlar Hipokrat üzerine değil Niyazov üzerine yemin etmeye başladı. Bu arada şu an ülkede bu kitabın bir heykeli de var. Ve her akşam saat 20.00’de kitabın kapakları açılıyor içinden seçilen bir bölüm büyük hoparlörlerden halka okunuyor. Niyazov takvimlerdeki ay isimleri kendi ve yakınlarının isimlerine göre değiştirdi.
Mesela yılın ilk ayına “Türkmenbaşı” ismi verilirken aylardan birine de annesinin adını verdi. Bugün annesi olan Gurbansultan “Milletin Annesi” olarak tanımlanmakta. Başkent Aşkabat Türkmenbaşı’nın annesinin anıt ve heykelleriyle donatılırken pek çok caddeye, sinemalara, bir parfüme de adı verildi.
Hatta ekmeğin bile adı değişti. Kendisinin ise altından bir heykeli yapıldı. Bugün ülkenin her tarafı resimleriyle donatılmış durumda. Kulağa medyanın uydurduğu asparagas bir bilgi gibi gelecek ama ilginçtir ki… Niyazov 2001 yılında gerçekten kendini ülkenin ulusal peygamberi ilan etme niyetinin olduğunu belli etti.
Fakat tepkiler üzerine bu isteğinden vazgeçmek zorunda kaldı. O zamanlar tüm banknotların üzerinde onun resmi vardı. Ve beyazlamış saçlarını siyaha boyayınca eski paraları tedavülden kaldırdı yerine siyah saçlı resminin basılı olduğu paraları tedavüle soktu. Sokaklarda sigara içmeyi, arabalarda radyo dinlemeyi, opera ve bale yapmayı, playback yapılmasını ve haber spikerlerinin makyaj yapmasını yasakladı.
Hatta kokularını sevmediği için evcil köpek bakımını dahi yasakladı. İnsanların kendi evlerinde nasıl yaşayacaklarına karışmakla kalmadı. Altın diş takılmasını ve gençlerin sakal bırakmasını da yasakladı. Ayrıca yayımlanmış yeni bir kararnâme ile insan yaşı ile ilgili sınıflandırmalar getirdi.
Artık Türkmenlerin yaşlı sayılabilmesi için 85 yaşını geçmesi gerekiyor. Ergenlik yaşı ise 25’e kadar uzanıyor. Takvimler 2006 yılını gösterdiğinde ise Niyazov hayatını kaybetti ve yerine şu an hala görevini sürdüren Kurbankulu Berdimuhammedov geldi. Ve işler yeni diktatör ile iyice garipleşti.
Siyasî muhalefete izin verilmeyen ülkedeki 23 gazete ve TV kanallarının hepsi devlete ait. Tüm kanallarda sürekli Niyazov’u ve şu anki Cumhurbaşkanı’nı öven programlar yayınlanmakta. İnternet kullanımı ise kısıtlı. Hatta birçok ev ve işyerinde web yok. Ülkedeki yeni web yasası ile halkı hükümete karşı çıkmaya teşvik etmeye yönelik tüm söylemlerle beraber bağımsız haber siteleri yasaklı.
Twitter, Fb, YouTube, WhatsApp gibi uygulamalar da yasak. Ülkedeki evli olan kadınlar kendilerine özgü bir eşarp, Bekar olan erkekler takke, Genç kızlar ise süslü minik bir takke takıyorlar. Beyin göçünün önüne geçmek içinse 16 Nisan 2018’de çıkarılan bir kânunla 30 yaşının altındaki erkeklerin pasaport alması ve yurtdışına çıkmaları yasaklandı.
Durum böyleyken ülkedeki tüm şehirler pırıl pırıl Gece 3.00’ten itibaren işçi kadınlar sokakları temizliyor. Sokaklar o kadar temiz ki sigara içme yasağı sırf çevre kirliliği olmasın diye konulmuş. Yeryüzündeki 4. en büyük doğal gaz rezervine sahip olduklarından dolayı bölgedeki en zengin ülkelerden biri.
Bunun sonucunda ortaya mükemmel şekilde inşa edilmiş, görüp görebileceğiniz en beyaz mermerlerle donatılmış, yaklaşık 1 milyon nüfuslu Aşkabat isimli bir başkent ortaya çıkmış. Buradaki binaların neredeyse %80’i beyaz ve mermerden. 12 km² içinde 5 milyon m³ ithal beyaz mermerin parıldadığı yaklaşık 100 adet bina var.
Bu binalar o kadar fazla ki ülke bu özelliğiyle 2013 yılında Guiness Dünya Rekorları Kitabı’na girmiş. Tarım Bakanlığı Binası Parlamento Binası Açılmış kitap şeklindeki Eğitim Bakanlığı Binası. Büyük bir Dünya’nın bulunduğu hatta Türkmenistan’ın altından yapıldığı dış işleri bakanlığı binası.
1998 yılında Türkmenistan’ın hiçbir ülkenin yanında yer almaması ve savaşlara katılmamasını kutlamak amacıyla Niyazov, 12 milyon Dolarlık Tarafısızlık Anıtı’nı yaptırdı. Ve en tepeye de kendi heykelini diktirdi. Niyazov 2004 yılında ise 1 milyar ABD dolarına mâl olan ve kapasitesine göre çok az insanın kullandığı bu camiyi yaptırdı.
Burası ise 2017 Asya Salon ve Dövüş Sanatları oyunları için 5 milyar dolara yapılmış Aşkabat Olimpiyat Kompleksi. Komplekste ulaşım için 5,2 km uzunluğunda monoray sistemi bile bulunmakta. Guiness Rekorlar Kitabı tarafından onaylanan dünyanın en büyük kapalı dönme dolabı da Türkmenistan’da bulunuyor.
Fakat sokaklarda kimse bulunmadığı gibi bu dönme dolap da genellikle bomboş oluyor. Ama görkemli bir şekilde inşa edilen başkent Aşkabat, ülke vatandaşlarından ziyade gösteriş için böyle tasarlandı. Sokaklar ve caddeler akşam saat 20.00’e kadar kesinlikle ölü. Akşamları çeşitli park ve kafelerde bir miktar hayat ortaya çıkıyor.
Fakat saat 22.00’dan sonra restoranların açık olması, 23.00’den sonra ise turistlerin sokağa çıkmaları yasak. Ayrıca 1 Ocak 2018 itibariyle yürürlüğe girer yeni bir kânunla Mermer Şehir rengiyle uyumlu olmaları için renkli arabalar yasaklandı. Beyaz ve gri arabalardan başka araba yok.
Cumhurbaşkanı ise yeşil, spor bir arabaya sahip. Ülkede yargı, etkisiz ve siyasîleşmiş durumda. Alınmış mahkeme kararlı Berdimuhammedov tarafından değiştirilebilmekte. Polis hiçbir sorgusu olmadan yolsuzluk yapabilmekte ve rüşvet alabilmekte. Rüşvet o kadar yaygın ki kirli arabayla sokağa çıkıldığında bile polis rüşvet isteyebiliyor.
2018 yılında hazırlanan Dünya Yolsuzluk Endeksi’ne göre ülke, Zimbabve, Mozambik, Kamerun gibi Afrika ülkelerinin gerisinde kalarak… …180 ülke arasından en çok yolsuzluğun olduğu 19. ülke oldu. Yılda 10 binden daha az ziyaretçisi olan Türkmenistan dünyada en az ziyaret edilen 7.
ülke konumunda. Vize almanın Kuzey Kore’de olduğu gibi zor olduğu ülkede her turist arrange edilmiş bir geziye çıkmalı ve belirttiği otelde kalmalı. Çünkü olası bir durumda polis o kişiyi bulmakla uğraşmamalı. Ülkenin en turistik yeri “Cehennem Kapısı” adı verilen bu yer.
Darvaza’da bir sondaj kulesinin etrafındaki zemin çöktüğünde jeologlar dünyanın sızan gazını yaktı ve böylece gaz köylere yayılmayacaktı. Jeologlar yakıtın birkaç saat içinde biteceğini düşünüyorlardı. Ancak bugün 48 yıl sonra bile Cehennem Kapısı adı verilen bu ateşli çukur yanmaya devam ediyor.
Bu arada Türkmen bir kızla evlenmek isteyen bir yabancı 50.000 dolar para ödemek zorunda. Türkmen bir erkek ile evlenmek isteyen bir yabancıya ise devlet genellikle oturma izni vermiyor. %80’i çöl olan ülke topraklarının yalnızca %3,5’i tarıma elverişli Toprak ve mülk sahibi olmaksa neredeyse bir hayal.
Bireysel olarak Türkmenistan’da toprak sahibi olunamıyor. Sadece kurucu devlet başkanı döneminde 100 çiftçiye arazi devri yapılmış. Ayrıca devlet, istediği kişinin malına istediği zaman bir mahkeme kararı ile ve adil bir tazminat vermeden el koyabiliyor. Şehrin pırıltısını bir kenara bırakırsak insanlar gerçekten basit bir hayat yaşıyorlar.
Türkmenistan vatandaşlarından %1’inden daha azı web erişimine sahip. Ve tüm çalışanların %90’ından fazlası Hükümet tarafından istihdam edilmekte. Tabii koyulan yasaklamaların yanında yapılan güzel uygulamalar da var. Dünya Kadınlar Günü’nde devlet tarafından kadınlara para ikramiyesi vermek gelenek haline gelmiştir.
Ayrıca devlet 8 Mart dolayısıyla 8 ve daha fazla çocuk dünyaya getiren kadınları Anne Şefkati Madalyası ile ödüllendiriyor. Ve bu kadınlar her türlü toplu ulaşım aracından ve kamu hizmetlerinden ücretiz olarak sınırsız bir şekilde yararlanabiliyor. Hatta akaryakıt, doğal gaz, elektrik, su gibi giderleri de ömrü boyunca devlet tarafından karşılanıyor.
Türkmenistan’da çok çocuklu ailelere yönelik çok fazla avantajlar var. Mesela 3 çocuklu bir aileye başkent Aşkabat’ta tamamı beyaz mermer kaplamalı yeni lüks apartmanlardan bir daire ve bir araba veriliyor. Ayrıca bütün aile fertleri kamu hizmetlerinin çoğundan ücretsiz olarak faydalanabiliyor.
Burası benzinin en ucuz olduğu 8. ülke. 2008 yılında araba sahiplerine aylık 120lt benzin bedava verilmeye başlandı. Devlet tarafından “Toy Merkezleri” adı verilen düğün salonları var. Ve burada yeni evlenecekler çiftler, düğünlerini ücretsiz bir şekilde yapabiliyor. Türkiye’nin yüz ölçümü, Türkmenistan’ın yüz ölçümünün 1,6 katıyken nüfusları karşılaştırdığımızda arada çok büyük bir uçurum var.
Tabii Türkmenistan topraklarının çoğu çöl. Ve aslında yapılan tüm bu yardımlar nüfusu artırmak için izlenen bir yol. Tüm bu yardımlara rağmen sanılacağının aksine halk zengin değil. Ve adeta kapalı bir cezaevinde yaşamakta. Ülkenin zengin yeraltı kaynakları halihazırdaki 5-6 milyonluk nüfusu doyuramıyor.
Ve neredeyse Türkmenistan’ın çalışabilecek yaştaki nüfusunun tamamı iş gücü olarak çoğunlukla Rusya ve Türkiye’ye kaçmış durumdalar. Kısacası dünyanın doğal gaz rezervleri bakımından 4. sırada bulunan Türkmenistan’ın halkı âdeta varlık içinde yokluk çekmekte.
Ülkede sık sık insan hakları ihlalleri gerçekleşmekte Siyasî kısıtlamalar ve keyfî tutuklamalar sıradanlaşmış durumda.
Supply Hyperlink: https://www.youtube.com/watch?v=N7Xe3XZPdNs
