Fashionable.az’ın bir sonraki röportajcısı psikolog Tariyel Fazıloğlu.
– Öğretmen Taryel, siz bir aile psikoloğusunuz. Bir aile psikoloğu Azerbaycan’da ailelerin geçimini sağlamada önemli bir rol oynayabilir mi?
- Aile psikoloğu Azerbaycan’da yeni bir alan. İnsanlar henüz aile kalıp yargılarının üstesinden gelemediler. Hâlâ aileye dışarıdan müdahale olmaması gerektiğini düşünüyorlar. Ancak aile psikoloğu dünyada 100 yaşın üzerindedir. Resmi olarak, aile psikolojisi 1950’lere dayanır. Bu dönemden sonra Amerika, Avrupa ve gelişmiş ülkelerde çok ciddi bir yelpazeye kavuşmuştur. Azerbaycan’da birkaç yıldır aile psikolojisi oluşturuldu. Bu nedenle insanlar bireysel olarak psikologlara yönelirler. Azerbaycan’da ilk defa, aile psikoterapisinde okuyan ve uzmanlaşan iki kişi vardı – Elnara Bakhishli ve ben.
Azerbaycan’da aile psikolojisi ve aile terapisinin temelini atmaya çalıştık. Şimdi bu alanı geliştirmeye ve insanları bu konuda bilgilendirmeye çalışıyoruz.
2014-2015 yılları arasında Azerbaycan’da 100’den fazla aileyle çalıştım. Hepsinde sorunlar çözüldü. Sadece bir aile boşandı.
– Aile kurumlarının yıkılmasının sebeplerinden bahsederken en bariz sorunlar abartılıyor. Ama daha derine inersek, başka ne gibi nedenler bulabiliriz?
- Azerbaycan’da insanlar aile kurumlarını yok eden ana sebeplerin farkında değiller. Ailenin dağılmasının nedeni ne imkansızlık ne ekonomik sorun ne de aralarındaki çatışmadır. Bir aileyi parçalamanın nedenleri farklıdır. Ancak insanlar bunun farkında olmadıkları için bu nedenlerin yarattığı saldırganlığı başka bahanelere dönüştürürler.
– Örneğin, görünür bahaneyi tetikleyen sorun nedir?
- Ailede ilk sorun cinsel doygunluktur. Çiftler evlenir ve evlilik sırasında her iki taraf da cinsel olarak birbirlerine çekilir. Evlendikten bir süre sonra bu ihtiyaç karşılanır ve tokluğa ulaşılır. Doygunluğa ulaştıklarında insanlar birbirlerine alışırlar. Alıştıkça sorunlar artıyor. Ancak taraflar, neden önceden birbirlerine olan arzu ve ihtiyacı hissetmediklerini anlamıyorlar.
Bir taraf uzaklaştığında, diğer taraf artık sebebini bilmiyor. Başka bir yerde yazmaya başlarlar. Farklı bahaneler getiriyorlar.
Ayrıca boşanmaların artmasının bir diğer nedeni de tarafların gerçekçi olmayan beklentileridir. Bir erkek ve bir kızın farklı aile geçmişleri ve bakış açıları olduğunu varsayalım. Diyelim ki oğlan babasının hakim olduğu bir aileden geliyor. Ailede babanın evde söz sahibi olduğunu ve babanın söylediklerinin geçtiğini gördü. Kız, annesinin egemen olduğu bir aileden geldi. Annenin sözünün evde duyulduğunu gördü, evde her şeye anne karar veriyor. Bu nedenle kız, ailesini de aynı şekilde görmek istiyor, ailenin kontrolünü ele geçirmeye çalışıyor. Bu durumda gerçekçi olmayan beklentiler ortaya çıkar. Çünkü her iki taraf da diğer tarafın ona itaat etmesini bekliyor. Gerçekçi olmayan beklentiler çatışmalara yol açar.
Ailelerin dağılmasının bir başka nedeni de sosyal farklılıklar ve farklı ilgi alanlarıdır. Bir bayanın seyahat, kitaplarla daha çok ilgilendiğini ve felsefi bir zihne sahip olduğunu varsayalım. Karısı teknik alanda bir adam ve tüm ilgisi ve konuşması teknolojiye. Çıkar farklılıkları, karı koca arasında ortak sorunların olmamasına yol açar.
Bir süre sonra aralarındaki sosyal iletişim zayıflar ve yavaş yavaş kaybolur. Böylece ikisi de kendi ortamlarını oluşturur ve yavaş yavaş birbirinden ayrılmaya başlar. Ana sohbetleri aile ve çocuklar hakkındadır. Bu, ailenin tam anlamıyla sosyalleşmesine izin vermez. Karı kocalar birbirlerine olan ilgilerini kaybeder ve taraflardan biri veya her ikisi de dışarı bakmaya başlar. Bu aileye ihanet eder.
– 100’den fazla aileyle çalıştığınızı söylediniz. Her halükarda, Azerbaycan’daki aile kurumunun bir mikro modelini oluşturabildiniz. Azerbaycan’daki aile modelinin mevcut formatı nedir?
- Şu anda Azerbaycan’daki aile modeli kaotik bir aile modelidir. Çünkü Azerbaycan tarihsel olarak klasik bir aile modeline sahipti. Burada anne, baba, büyükanne, büyükbaba, teyze, amca ortak bir aile kurumu olarak kabul edilir.
Fashionable toplumda insanlar Avrupa modelini tercih ediyor. Varsa karı koca ve çocuklardan oluşan küçük bir aile modeli. Mesele şu ki, genetik fondaki klasik aile modeli, Avrupa aile modeline geçişe izin vermiyor.
Avrupa aile modelinde, tüm sorunlar ve çatışmalar o ailede kalır. Sorunu bir uzmanla çözmeye çalışırlar. Azerbaycan’da aileler yalnız yaşasalar bile, her iki taraftaki tüm akrabalar ailenin farkındadır ve tüm müdahale kanalları açıktır. Bu nedenle kaotik bir aile modeli oluşturduk.
– Avrupa aile modelinin daha iyi olduğunu düşünüyor musunuz?
- Hayır değil. 5 aile modeli var. İlki klasik aile modelidir. Burada bir hiyerarşi var. İkincisi, Avrupa aile modelidir. Üçüncüsü, eksik aile modelidir. Yani bir babanın veya annenin yokluğu şeklindeki aile modeli.
Dördüncüsü, medeni bir evlilik içinde yaşamaktır. Beşinci aile modeli, tek aile modelidir. Yani bir köpekle, bir kediyle yaşıyor. Bu aynı zamanda bir aile modeli olarak kabul edilmektedir.
Her zaman klasik bir aile modelimiz oldu. Genetik fonumuzdaki her şey klasik aile modeline dayanmaktadır. Evlendikten sonra babamız, annemiz ve kız kardeşimiz haber vermeden evimize gelebilir ki bu normaldir. Avrupa aile modelinde, babanız bile böyle bir evi ziyaret etmeden önce ilan eder.
Genç neslimiz, Avrupa aile modelini arzulamaktadır. Ama bilinçaltı klasik bir aile modelidir. Klasik aile modelinden Avrupa aile modeline geçmek imkansızdır. Liberal bir aile ortamına geçiş için 3-5 kuşak değişmelidir.
– Toplum olarak kaosa sahip olduğumuzu düşünmüyor musun?
- Azerbaycan toplumu kitlesel psikozdan muzdarip. Dışarı çıkın ve insanların yüzlerine bakın. İnsanların yüzlerinde gerginlik, üzüntü, üzüntü ve düşünceli yüz ifadeleri vardır. Gerçekten de mutlu insanlar görmek nadirdir. Sorun şu ki, Azerbaycan toplumundaki genç, yaşlı ve orta yaşlı insanlar eşit derecede gergin. Son 5 yılda Azerbaycan’da suç ve aile çatışmaları eğilimi büyüyor. Bütün bunlar ciddi şekilde önlenmelidir. Bu nedenle kapsamlı önlemler alınmalıdır. Azerbaycan toplumu kaotik değil, sadece güvensiz bir toplumumuz var. Güvensizlik kitlesel psikoz yaratır. Ne yazık ki Azerbaycan toplumu kendisine veya başkalarına inanmıyor.
Bu kitlesel psikoza yol açar ve insanlar birbirlerine karşı daha radikal hale gelir.
– Güvensizlik sendromunun derin psikolojik katmanlarında hangi faktörler duruyor?
- Azerbaycan halkının bir aşağılık kompleksi var. Kabul etsek de etmesek de öyle. Kendimize, devletimize, milletimize, kimliğimize karşı bir kusurlar kompleksini yaşıyoruz. Ve bu aklımıza hâkim oldu – herkes bizden daha iyi. Aslında durum bu değil. Aynı zamanda derin köklere sahiptir.
200 yıldır Rusya tarafından köleleştiriliyoruz. Bu dönemde Rus ideolojik makinesi Azerbaycan’ın zihnine “kötüsün”, “işe yaramazsın”, “güvenilemezsin” fikrini aşıladı. Çarlık Rusya’sı döneminde Azeriler askere alınmadı. Çünkü güvenilmez bir sınıf olarak görülüyordu.
Bunu bize her şekilde söylediler. Ayrıca halkımızın hükümete girmesine izin verilmedi. Sonuç, Azerbaycan halkının bir aşağılık kompleksine sahip olmasıydı. Sonra 70 yıl boyunca Sovyetler Birliği’nin bir parçasıydık. Bu süreçte önceki strateji uygulandı.
1990’ların başına kadar Azerbaycan’da iki sınıf vardı. Birincisi, Azerbaycan’ı sevmeyen ve Azerileri küçümseyen Rusça konuşan sınıf, ikincisi ise aşağılık kompleksi içinde yer alan Azerice konuşan sınıftır.
O zamanlar Rusça eğitim ülkemizde bir prestij olarak kabul edildi. Neden? Çünkü kendi içinde olmayan her şey prestij olarak kabul edilir.
– Öte yandan biz çok egoist bir toplumuz. Şeref, şevk, şeref söz konusu olduğunda, kimsenin bizim gibi olmadığını düşünürüz. Peki aşağılık kompleksinden muzdarip bir toplum neden böyle düşünüyor?
- Narsisizm var. Bunun iki biçimi vardır – narsisizm ve negatif narsisizm.
Narsisizm, gerçekten başkalarını küçümseyen benmerkezci bir insandır. Negatif narsisizm, kendini sevmeyen bir kişinin kılık değiştirmesidir. Kendini sevmeyen kişi kendini gizler ve kendini seviyormuş gibi herkese sunmaya çalışır. Narsisizmde insanlar çiftleşir, sadece kendi hayatlarıyla ilgilenirler.
