Sürücüsüz araçlar tasarlayıp üretmek için yapılan her çalışma, sadece kişilerin direksiyon başında rahat etme şansını yükseltmez. Aynı zamanda engelli kişilerin kişisel ulaşımlarını kolaylaştırarak, hayatlarını değiştirecek şekilde faydalar sağlayacak bir devrim yapma fırsatı da doğurabilir.
Ancak bunun gerçekleşmesi için, otomobil endüstrisinin şu anda yaygın olarak bulunmayan daha kapsayıcı tasarım uygulamalarını taahhüt etmesi ve otonom araçlarla etkileşim kurmak için yeni yollar tasarlamanın zorluklarının üstesinden gelmesi gerekmektedir. Çözüm, stil ve gerçek dünya kullanıcıları arasındaki dengeyi kurarken farklı ürün tasarımlarından ilham alan üreticiler tarafından bulunacaktır.
Kapsayıcı tasarım terimi, bir tasarımın tasarım sürecinde çok farklı kitlelerin ihtiyaç ve yeteneklerinin dikkate alınarak tasarlanması anlamına gelmektedir. Otomobil endüstrisi geleneksel olarak, sürücü belgesi olan herkes için tasarım yapmaya odaklanmıştır, çünkü bu kitle tanımı gereği nüfusun çok büyük bir kısmını kapsamaktadır.
Bununla birlikte, tüm dünyada engelli kişiler azınlıktadır. Mesela İngiltere’de 2016-17 itibariyle nüfusun % 22’si engellidir (13,9 milyon). Bu kişilerin çoğu, görme kaybı, önemli fiziksel bozukluklar veya bilişsel sorunlar gibi sorunlardan dolayı günümüzdeki otomobilleri kullanamamaktadır veya büyük sorunlar yaşamaktadırlar.
Engelli olmak ve toplu taşıma araçlarına güvenli bir şekilde kullanmak zorluklarla doludur. Ve bu zorluklar bu kişilerin dolaşmak, arkadaşlarını ve ailesini ziyaret etmek veya bir aktiviteye katılmak gibi toplumda daha fazla yer edinmesini sağlamada kilit bir noktadadır.
Bunun yanında bu zorluklar sadece engelli kişilere ait değildir. Yaşı itibari ile fiziksel performansında düşüş yaşayan ileri yaşta tanıdığı olan herkes, bu yakınlarının araç kullanırken yaşadığı zorluklardan dolayı onların daha az araç kullanmasını istemektedirler. Bu da buda ileri yaştaki sürücülerin daha az toplum içine karışmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, ulaşımın daha erişilebilir hale getirilmesi, insanların daha iyi ekonomik fırsatlara sahip olmasını sağlarken, sosyal izolasyonu aza indirir ve dolayısıyla bu kişilerin yaşam kalitelerini iyileştirmeye yardımcı olabilir. İşte bu anlamda otomobil üreticileri kapsamlı tasarım çalışmaları yaparak sadece engelli kişilerin değil ileri yaştaki kişilerinde hayatlarını kolaylaştırabilirler.
Otonom arabalar insanların fiziksel olarak araçlarını kullanmalarını kolaylaştırır kolaylaştırmasına ama burada dikkat edilmesi gereken başka noktalarda vardır. Bu da bu araçları kullanan engelli kişilerin yaşadığı diğer zorluklardır. Mesela bir araca binme ve inme esnasında sadece tekerlekli sandalye kullanan kişiler zorluk yaşamaz, fiziksel başka engeli olan veya hareket kısıtlaması yaşayan ileri yaştaki kişilerde zorluklar yaşarlar. Çünkü kas gücü yaşla birlikte azaldıkça birçok yaşlı içinde bu zorluklar geçerli olmaktadır. Bu durumda, tutma kolları ve yan basamaklar gibi akıllıca yapılan tasarımlar oldukça faydalı hale gelmektedir.
Otonom otomobiller, eksiksiz bir tasarım revizyonu için bir fırsat sunacak. (Coventry Üniversitesi)
Kullanıcılar için katlanan araba koltukları veya bagaj kapakları gibi önemli çaba gerektiren çalışma özellikleri zor olabilir, bu nedenle tutamakları ve geniş temas yüzeylerini kullanmanın, makul bir güçle yapılabilecek şekilde tasarlanmış olmaları gerekir. Emniyet kemerleri de bu kişiler için ulaşılması ve takılması zor olabileceğinden dolayı zorluklar yaratabilir. İşte bu anlamda kısıtlama sistemleri, popülasyondaki herkes tarafından kolayca kullanabilmelerini sağlamak için kapsamlı tasarım ilkelerini kullanan yeni bir görünüme sahip yeni tasarımlara ihtiyaç duymaktadır.
Tekerlekli sandalye kullananlar için de basit, kullanımı kolay bir sınırlama sistemi gereklidir. Bu, iyi tasarlanmış bir rampa, alçaltılmış zemin ve tekerlekli sandalye kullanıcısının araca girmesi için uygun alan tasarlamak anlamına gelmektedir. Bunun yanında kendi kendine giden otomobiller, yolcuların bir hedef seçmesine veya yolculukları hakkında bilgi almasına olanak tanıyan ara yüzlere duyulan ihtiyaç gibi yeni zorluklar da getirebilir. Mesela bu araçlarda yalnızca bir tür girdi veya geri bildirim kullanmak yeterli olmayabilir. Çünkü görsel girişler bazı sürücüler için uygun olmayabilirken bazıları için ses girişi uygun olmayabilir.
Günümüzde kendi kendini süren otomobillerin geliştirilmesi yoluyla, kişisel ulaşımın değişmesine ilişkin önemli tartışmalar ve kaynaklar olmasına rağmen, maalesef kapsayıcı tasarımın bu sürecin önemli bir parçası olduğuna dair çok az kanıt bulunmaktadır. Bu demek oluyor ki görünüşe göre bu, otonom araçların denemelerine uyum sağlamak için kodlar güncellemekte, fakat araç tasarımının engelli insanlara nasıl fayda sağlayabileceği düşünülmeden düzenlenmeler yapılmaktadır.
Kapsayıcı Tasarım Dahil
Farklı bir nüfusun ihtiyaçları ve yetenekleri tasarım sürecinin başlarında dikkate alınırsa, erişilebilir arabaların tasarlanması aslında zor değildir. Birkaç otomobil üreticisi bu felsefeyi benimsemiştir, örneğin Ford, araçlarında birçok yaşlı insanın yaşadığı sınırlı hareketliliğini ve görme sorunu düşünerek dokunarak simüle eden tasarımlar kullanmaktadır. Bu, firmanın mühendis ve tasarımcıları, kapıları açmak için gerekli olan çekme kollarını kullanmaktan ziyade, kapının dışarıdan kolayca açılmasını sağlayan 360 derece kapı kolları gibi önemli ayrıntıları doğru bir şekilde elde etmelerine yardımcı olmaktadır. Onları çalıştırmak için sadece dokunmak yeterlidir.
Benzer şekilde, sektörlerdeki diğer firmalar zaten erişilebilir ara yüzler geliştirmenin yollarını bulmuşlardır. Samsung görme engelli ve kısmen görme engelli kişiler için erişilebilir akıllı TV’leri üretme çalışmaları, Kraliyet Ulusal Kör Halkın Dahil Olması Derneği Ödülü’nü almıştır. Bu TV ‘de ekrandaki metni kullanıcıya geri okuyabilir ve kanal, ses seviyesi ve program bilgileri hakkında sözlü geri bildirim sağlayabilir. Ekrandaki program rehberini bile yüksek sesle okuyabilmektedir.
Sonuç itibari ile bakıldığı zaman; otomobil endüstrisinin bu tasarımları gerçekleştirmelerinin tek bir yolu vardır. Bu yol engelli kişilerin yaşam kalitesini yükseltmek için yapılacak tasarımların, seçkin bir kişi veya geniş kitlelere hitap eden, Business Class bir otomobille eşdeğer olduğunu bilerek tasarım yapmaktır.
Kaynak: Ulaştırma Tasarımı Profesörü, Paul Herriotts/ Coventry Üniversitesi
