Ekinezya Nedir?
Ekinezya veya diğer adıyla Kirpi otu papatyagiller ailesine ait, eski çağlardan beri ilaç olarak kullanılmakta olan şifalı bir bitkidir. Bu şifalı bitkinin ekinezya alt familyasına ait 9 türü vardır. Bu türlerden elde edilen ekstraktlar büyük ölçüde kan zehirlenmesini, bakteriyel enfeksiyonları ve soğuk algınlığını tedavi etmek için geleneksel tıpta kullanılmaktadır.
Bileşenler
Her ekinezya türü, aynı alt familyaya ait olmalarına rağmen, biyolojik aktiviteye sahip belirli bir molekül kümesine sahiptir. Farklı yetiştirme koşulları, hasat zamanı, kurutma ve saklama koşulları da her bitkideki aktif bileşiklerin miktarını değiştirmektedir. Ekinezyadaki aktif bileşiklerden bazıları şunlardır:
- Alkamidler (alkilamidler)
- Glikoproteinler ve polisakkaritler
- Kafeik asit türevleri (fenilpropanoidler)
- Uçucu yağlar
- Diğer bileşenler: Alkaloidler, flavonoidler ( quercetin , kaempferol, ishamhamnetin, patuletin-3-rutinosid), antosiyaninler, fenolik asitler ( p- koumarik, p- hidroksibenzoik ve protokatekik asitler)
Hareket Mekanizması
Ekinezya’nın bağışıklık sistemi üzerinde çeşitli etkileri bulunmaktadır, ancak insanlar üzerinde etki mekanizması tam olarak anlaşılamamıştır. Ve çalışmalar yapılması gerekmektedir. Belirlenen etkileri şu şekilde sıralanabilir:
Antioksidan aktivite
Ekinezya özleri antioksidan aktiviteye sahiptir; serbest radikalleri (hidroksil ve DPPH radikalleri) temizler, ayrıca oksidatif stresin neden olduğu hücre hasarını (lipit peroksidasyonu) inhibe ederler. Ekinezya ile 3 hafta enjekte edilen farelerde, kanın antioksidan aktivitesi ( SOD ) artmıştır.
Dendritik hücre aktivitesi
Antijen sunan hücreler, yabancı molekülleri tanıyarak bağışıklık sistemine katkıda bulunan beyaz kan hücreleridir. Dendritik hücreler böyle bir hücre türüdür ve işlev görmesi için aktivasyon gerektirirler. Aktive olduktan sonra sitokin adı verilen pro ve anti-enflamatuar moleküller üretebilirler. Hücre çalışmalarında, ekinezya dendritik hücre fonksiyonunu geliştirmektedir ve fonksiyonlar şu şekildedir:
- Dendritik hücrelerin artan aktivasyonu
- Bağışıklık moleküllerinin artan salımı ( IL-8 , IL-1beta ve IL-1 8 )
- Artan antioksidanlar
- Hücre yapısını destekleyen proteinlerin arttırılması
Kök ekstraktları dendritik hücrelerin aktive edilmesinde yaprak ekstraktlarından daha etkilidir.
Makrofaj Etkinliği
Makrofajlar bir tür beyaz kan hücresidir. Kandaki yabancı maddeleri ve ölü hücreleri “yerler” (fagositoz), enflamatuar sinyallere veya bakterilere yanıt olarak aktifleştirildiklerinde sitokin adı verilen enflamatuar molekülleri serbest bırakırlar. Makrofajlar tarafından salınan bazı enflamatuar moleküller doğal öldürücü hücreleri aktive edebilirler( NK hücreleri) ). Doğal öldürücü hücreler daha sonra enfeksiyonu vücuttan temizleyebilir veya enfeksiyonları ortadan kaldırmaya yardımcı olan diğer beyaz kan hücrelerini toplayabilir. Hücre çalışmalarında ekinezya makrofaj aktivitesini farklı şekillerde etkilemiştir. Bu etkiler şu şekildedir:
- Makrofajları ve doğal öldürücü hücreleri aktive eden spesifik moleküllerin ( IL-2 ve IFN-gama ) üretimini arttırmıştır.
- Bakteriyel enfeksiyon sırasında iltihabı azaltmıştır (TNF-alfa ve IL-1beta). Bu, inflamasyonun neden olduğu semptomları ve tahrişi azaltır, ancak enfeksiyon nedenini etkilememektedir.
Ekinezyadaki, polisakkaritler ve alkamidler gibi iki tip aktif bileşen, makrofajlar üzerinde farklı etkilere neden olabilir.
Alkamidler üzerindeki etkileri:
- Sağlıklı akciğerlerde makrofajların aktivitesini artırabilir. Buna, makrofaj kannabinoid reseptörlerindeki ( CB2) aktiviteleri aracılık eder. Bu durumda enflamatuar moleküllerin (TNF-alfa ve NO) üretilmesinde rol oynamaktadır.
- Bakterilere maruz kaldığında makrofajları devre dışı bırakılmalıdır. Bu potansiyel olarak enflamasyonu azaltabilir, ancak bazı çalışmalar inflamatuar moleküllerde (TNF-alfa ve NO) artışlar göstermiştir.
Polisakkaritler üzereindeki etkileri:
- Doğal öldürücü hücrelerin aktivasyonunu artırabilir. Bu, enflamatuar moleküllerin (IL-1, TNF-alfa ve IL-6) üretimini arttırma yeteneklerinden kaynaklanabilir.
- Reaktif oksijen türlerinin üretimini de artırabilir makrofajlar tarafından (ROS) bakterilerin yok edilmesine yardımcı olabilir.
- Viral (influenza) enfeksiyonu ( IL-10 ve IFN-gama) sırasında iltihabı azaltabilir.
Antimikrobiyal etkinlik
Ekinezya ekstraktlarında bulunan alkamid molekülleri mantar hücre duvarını bozmaktadır. Ekinezya, zarları olan virüslere karşı antiviral aktiviteye sahiptir. Bunlar:
- Rinovirüs
- Herpes simpleks
- Grip A ve B
- Koronavirüs
- Solunum sinsityal virüsü
İnfluenza virüsleri ile enfekte olmuş köpek hücrelerinde, ekinezya tedavisi viral reseptörleri (hemaglutinin ve nöraminidaz) bloke ederek virüsün hücreye girmesini engellemiştir
Diğer Mekanizmalar
Ekinezya özlerinden elde edilen alkamidler, siklooksijenaz 1 ve 2 enzimlerini inhibe etmektedir. Alkamidler yağ miktarını arttırmadan PPAR- gama’yı yağ hücrelerinde aktive etmektedir. PPAR-gama’nın aktive edilmesi, yağ hücrelerinde glikoz depolanmasını teşvik ederek, insülin etkisini arttırmaktadır. Ekinezya hyaluronidaz enzimini inhibe etmektedir ve Hyaluronidaz, cilt hücrelerinin önemli bir bileşeni olan ciltteki hyaluronik asidin parçalanmasından sorumludur. Parçalandığında, doku gevşer ve iltihaplanmaya neden olmaktadır. Hyaluronik asidin parçalanmasını engellemek iltihabı azaltır ve cildin iyileşmesini sağlamaktadır.
Ekinezya Yan Etkiler ve Önlemler
Yapılan klinik çalışmalar sonucu elde edilen bulgular ışığında ekinezya tüketiminin yan etkileri nadirdir. Sık görülen advers reaksiyonlar arasında bulantı ve mide ağrıları gibi döküntü ve hafif mide problemleri bulunmaktadır. Özellikle aynı ailenin diğer bitkilerine ( papatya gibi ) alerjisi olan kişilerde alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir.
Kontrendikasyonlar
Ekinezya’nın bağışıklık fonksiyonu üzerindeki etkileri nedeniyle, otoimmün veya tüberküloz, multipl skleroz veya AIDS gibi sistemik hastalıkları olan kişiler ekinezya kullanmamalıdırlar. Bu aynı zamanda immünsüpresan alan hastalar için de geçerlidir.
Gebelikte ekinezya kullanımı
Hamilelik sırasında ekinezya kullanan kadınlarla yapılan çalışmalarda olumsuz bir etki tespit edilememiştir. Ancak hamilelik ve emzirme döneminde aşırı ekinezya kullanılması önerilmemektedir.
Çocuklarda ekinezya kullanımı
Ekinezya kullanımının çocuklar için (2-12 yaş) 10 güne kadar güvenli olduğu bulunmuştur. Olumsuz etkilerden veya beklenmedik etkileşimlerden kaçınmak için, önemli miktarda ekinezya kullanmadan önce doktorla görüşülmelidir. Alerjik reaksiyon veya ciddi yan etkiler yaşarsa, derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
Ekinezya Sınırlamalar ve Uyarılar
Ekinezya’nın çoklu biyolojik aktivitelerine rağmen, faydaların çoğu henüz insanlarda kanıtlanmamıştır. Bu yüzden Ekinezya’nın insanlar üzerinde genel etkileri ile ilişkilendirmek zordur çünkü yürütülen klinik deneyler ekinezya ekstrelerinin kullanılan farklı türleri üzerinedir. Bazı klinik çalışmalar ekinezya’nın bağışıklık fonksiyonu ve soğuk algınlığı tedavisi üzerinde hiçbir etkisi olmadığını tespit etmişlerdir. Ekinezyadaki biyolojik olarak aktif bileşiklerin konsantrasyonu, türler arasında ve hatta tek tek bitkiler arasında değişmektedir.
Ekinezya özlerinden elde edilen alkamidler biyolojik olarak mevcuttur, yani kan dolaşımına girerler ve dâhili olarak hareket edebilirler. Ekinezyada bulunan diğer kimyasal bileşikler (kafeik asit türevleri, polisakkaritler) biyolojik mevcudiyetleri için araştırılmamıştır ve oral alımdan sonra kana ulaşıp ulaşmadıkları bilinmemektedir. Modern ekinezya takviyeleri çoklu ekinezya türlerinden oluşur. Ekinezya takviyelerin bileşimi, kullanılan ekinezya türünün ne olduğuna ve bitkinin hangi bölümlerinin ilave edildiğine (kök, çiçek, özler) bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle, farklı kaynaklardan satın alınan ekinezya takviyeleri farklı sonuçlar doğurabilir.
İlaç Etkileşimleri ve Genetik Varyasyonlar
Ekinezya, ilaçları ve potansiyel olarak toksik bileşikleri parçalamaktan sorumlu enzimlerin aktivitesini etkilemektedir. Bunlar şu şekildedir:
- CYP2C9 : Zayıfça inhibe edilmiştir
- CYP1A2 : İnhibe edilmiştir
- CYP3A4 (bağırsak): İnhibe edilmiştir
- CYP3A4 (karaciğer): Artırmıştır
Bu , ( S ) -warfarin ve teofilin gibi bazı ilaçların toksik kan konsantrasyonlarını indükleyebilir. Ayrıca verapamil, siklosporin ve takrolimus gibi CYP3A4 enzimi tarafından parçalanan ilaçların bulunabilirliğini de artırabilir.
Ekinezya Doğal Kaynakları
İnsanların tüketimi için genellikle üç ekinezya türü kullanılır, bu türler şunlardır:
- Ekinezya purpurea
- Ekinezya angustifolia
- Ekinezya pallida
Bu 3 türün kökleri genellikle taze veya kurutulmuş olarak kullanılır. Tipik olarak, E. purpurea’nın çiçekleri, yaprakları ve sapları da kullanılmaktadır. Ticari olarak temin edilebilen ürünler farklı formülasyonlarda bulunabilir:
- Kurutulmuş kökler
- Kurumuş yapraklar
- Tentürler (alkolde ekstrakt)
- Su bazlı özler
- Tabletler
- Çaylar
- Kapsüller
- Taze sıkılmış meyve suyu
Kullanım şekli tüm bitkiyi, sadece köklerini veya çiçeklerini, yapraklarını ve saplarını içerebilir. Ekstraksiyon koşullarına ve kullanılan bitkinin bir kısmına bağlı olarak, aktif kimyasallar farklı ekinezya formülasyonları arasında değişebilir.
Kaynak: ncbi.nlm.nih.gov
