Dünyadaki en büyük volkanlardan biri patlarsa ne olur hiç düşündünüz mü? Yellowstone süpervolkanı diğer volkanlara benzemiyor, Yellowstone sıradan volkanlardan çok daha büyük ve tehlikeli.
Bildiğimiz volkanlar ortalama bir dağ boyutundadır ve bu şekilde görünürler. Yellowstone ise tek bir dağdan oluşmuyor. Volkan bu devasa arazinin neredeyse tamamını kaplayacak büyüklüğe sahip. Yaklaşık 4000 km2, yani İstanbul’dan biraz daha küçük. Patladığında oluşan çöküntü şu an parkın bulunduğu devasa araziyi oluşturmuş. Bir kez patladığında yaklaşık 5 tane Van gölünün hacmine eşit miktarda gaz ve kül açığa çıkarıyor.
Peki nedir bu süpervolkan?
Üzerinde yaşadığımız kara parçalarının altında erimiş kaya ve madenlerden oluşan devasa bir ateş topu vardır. Bu erimiş haldeki kayalar zaman zaman yer kabuğundaki çatlaklardan dışarı püskürürler. Bunu kaynamakta olan bir yemeğin kapağını kapattıktan bir süre sonra yemeğin taşmasına benzetebiliriz. Dünyamızın içi sürekli fokur fokur kaynamaktadır, üzerinde ise kara parçalarından oluşan bir kapak vardır. Sıcaklık yüzünden sıvının içindeki gazların basıncı çok fazla artar ve taşmasına neden olur.
Bu basınç artışı zaman zaman yer kabuğunu patlatır ve lavlar dışarı püskürür. Bu patlamalar bazen deprem oluşturacak kadar güçlü olabilir. Neyse ki ülkemizde hiç aktif volkan yok. Ayrıca yanardağlar patladığı zaman sadece lav çıkmaz. Dağın içinde zamanla oluşan kül ve gazlar da büyük bir basınçla dışarı püskürürler. Bu kül bulutu binlerce hatta milyonlarca ton ağırlığındadır ve aşırı sıcaktır. Kül bulutu yanardağın ağzından çıktığında 800 derece kadar sıcak olabilirler. Çığların ne kadar tehlikeli olduğunu hepimiz biliriz. Yanardağdan çıkan kül bulutu ise adeta kayalardan oluşan bir çığ gibi ilerler. Saatte yaklaşık 200 km hızla ilerleyen bu kızgın çığın önünde hiçbir şey durmaz.
Bu yüzden yanardağların oluşturduğu asıl tehlike patlamanın yarattığı şok dalgası değildir. Patlamanın arkasından gelen kül bulutları şehirleri birkaç dakika içinde yok edebilecek kadar tehlikelidir. Örneğin meşhur pompeii şehri İtalya’daki Vezüv yanardağından çıkan kül bulutları yüzünden yok olmuştur. Üstelik Vezüv bir süpervolkana göre çok daha küçük bir volkandır.
Volkanlar da tıpkı depremler gibi açığa çıkardıkları enerjinin büyüklüğüne göre sınıflandırılır. 1’den 8’e kadar sayılarla yapılan bu sınıflandırmada her sayı bir öncekinden 10 kat daha büyüktür. Bir volkanın süpervolkan olabilmesi için patlama büyüklüğü 8 olmalı ve patladığında en az iki van gölü hacminde kül açığa çıkarmalıdır.
Peki Bir süpervolkan patlarsa neler olabilir?
Süpervolkanlar normal volkanların aksine içlerindeki enerjiyi sık sık açığa çıkarmazlar. Bir süpervolkanın iki patlaması arasında yüzbinlerce yıl vardır. Bu yüzden süpervolkanların içindeki gaz ve lavlar sıkışarak muazzam bir enerji birikmesine neden olur. Tıpkı fay hatlarının enerji biriktirip deprem yapması gibi. Bu yüzden bir süpervolkan patlaması doğadaki diğer hiçbir olayla kıyaslanamayacak kadar yıkıcı olur. Yaşanan en son büyük patlamanın yaklaşık 75 bin yıl önce Endonezya’nın Toba Gölü’nde olduğu tahmin ediliyor. Şuan gölün olduğu yerde 75 bin yıl önce devasa bir volkan bulunuyordu. Ancak patlamayla birlikte dağ neredeyse tamamen ortadan kayboldu ve oluşan çukur şimdiki gölü oluşturdu. Kocaman bir dağın patlamayla ortadan bir anda kaybolduğunu düşünmek patlamanın büyüklüğüyle ilgili bir fikir veriyor olmalı…
Müzik:
‘Omega’ by Scott Buckley is under a Creative Commons license (CC BY 3.0)
Music promoted by BreakingCopyright:
